“Suzume”: Bộ Anime khắc họa văn hóa xứ Phù Tang theo một cách rất đặc biệt
Là tác phẩm được cả ngành điện ảnh Nhật Bản mong chờ trong năm 2023, “Suzume” đã thực sự không làm giới mộ điệu và các mọt phim phải thất vọng khi liên tục xác lập những kỷ lục phòng vé. Bộ phim cũng đánh dấu sự trở lại của đạo diễn Shinkai Makoto với một tinh thần nhất quán: Luôn kế thừa và phát triển dòng chảy văn hóa Nhật Bản trong mỗi thước phim điện ảnh của mình.
Người hâm mộ Shinkai Makoto hay nói đùa rằng, cứ ba năm, nhà làm phim này sẽ chiêu đãi khán giả một bữa tiệc nước mắt bằng tác phẩm mới của mình. Quả thật, từ “Your Name” – “bom tấn” được xem như kỳ tích với nền điện ảnh Nhật Bản năm 2016, cho tới “Weathering with You” – “siêu phẩm tỷ yên” khuấy đảo phòng vé năm 2019 và hiện tại là “Suzume” – bộ phim hoạt hình tạo nên cơn sốt năm 2023 đã hoàn toàn bảo chứng danh xưng “Phù thủy nỗi buồn” vĩ đại của ngành công nghiệp Anime Nhật Bản cho Shinkai Makoto.
Sức hút của “Suzume” không chỉ xuất phát từ cốt truyện hay, hình ảnh đẹp mà còn nằm ở những thông điệp ý nghĩa về văn hóa và con người Nhật Bản. Bộ phim xoay quanh Suzume – một nữ sinh trung học hiện đang sinh sống với người dì của mình tại Kyushu. Cuộc gặp gỡ tình cờ giữa cô và chàng trai bí ẩn tên Sota đã cuốn cả hai vào một cuộc phiêu lưu kỳ thú: Ngăn chặn thảm họa đến từ tương lai bằng cách khóa chặt những cánh cửa ma quái đang nằm rải rác ở khắp mọi nơi. Xuyên suốt hành trình đó, các ẩn ức tuổi thơ của Suzume lại một lần nữa sống dậy, hiện tại lẫn quá khứ đan xen mập mờ giữa ranh giới của hạnh phúc và khổ đau, khiến cô phải đấu tranh để cứu lấy người mình yêu thương.
Sự thành công vang dội của “Your Name” và “The Weathering with You” trở thành cái bóng quá lớn khiến Makoto Shinkai đối mặt với rất nhiều áp lực khi chắp bút cho tác phẩm tiếp theo của mình. Ý tưởng về “Suzume” được nảy sinh trong các chuyến công tác, khi tác giả nhìn thấy những khu vực sầm uất một thời nay bị bỏ hoang vì đại dịch. Khung cảnh đó khiến anh nhớ đến hình ảnh đất nước sau khi trải qua thảm họa động đất và sóng thần năm 2011. Trận động đất mạnh nhất từng được ghi nhận ở Nhật Bản kèm theo sóng thần đã cuốn trôi hơn một trăm địa điểm, khiến 19.759 người chết, 6.242 người bị thương và 2.553 người mất tích.
“Ngay cả khi Nhật Bản đã trải qua nhiều khó khăn, liệu việc sản xuất bộ phim này cho mục đích giải trí có thực sự đúng đắn hay không?”
Đạo diễn Shinkai trăn trở…
“Nhưng…”
Anh nói tiếp:
“Tôi muốn làm một điều gì đó có ý nghĩa, mà thứ tôi giỏi nhất là làm phim hoạt hình… Tôi nghĩ, Nhật Bản hiện tại không thể tách mình ra khỏi thảm họa, vì nó luôn nằm ngay ở phía dưới chân. Người Nhật Bản chúng tôi sống trên vùng đất có thể rung chuyển bất cứ lúc nào. Đó là lý do tại sao tôi muốn viết câu chuyện về nó, giống như một cách chữa lành, và tôi đã dành 10 năm qua để hoàn thành”. Trong 10 năm, Shinkai Makoto đã viết lại kịch bản của “Suzume” đến 6 lần, với ba phiên bản hoàn toàn khác nhau trước khi bước vào khâu sản xuất.
Kịch bản phim đi theo mô – típ “road movie”, đẩy hai nhân vật chính ra khỏi vùng an toàn, lên đường trải nghiệm rồi dẫn đến sự thay đổi trong nhận thức và hành động. Song song với việc giải cứu nhân loại, nữ chính lần theo dấu vết để trở về quê nhà, đối mặt với nỗi đau sâu kín nhất trong tâm hồn. Bên cạnh đó, các câu chuyện nhỏ hiện diện xuyên suốt hành trình phiêu lưu của Suzume cũng mang đến cảm xúc ấm áp. Tất cả giúp cho tác phẩm chạm đến tâm hồn của người xem.
Thông điệp về sự tổn thương, chấp nhận và tìm cách chữa lành cho bản thân được đạo diễn truyền tải vô cùng mạch lạc. Tại những nơi thảm họa thiên nhiên là điều khó tránh khỏi như Nhật Bản, con người càng cần phải mạnh mẽ để đối mặt với mất mát, tiếp tục sống tích cực và hướng về phía trước.
Nichole Sakura – Diễn viên lồng tiếng Anh cho bộ phim hào hứng nói: “Một trong những điều thú vị mà Bill Millsap (Đạo diễn lồng tiếng) đã chia sẻ với tôi đó là các hình tượng trong bộ phim này có liên quan mật thiết với thần thoại và văn hóa cổ Nhật Bản, điều mà tôi chưa từng nghe tới trước đây. Ví dụ như “Giun đất” – con quái vật xuất hiện trong bộ phim xuất phát từ sự tích về loài cá da trơn khổng lồ sống dưới lồng đất, chỉ cần nó quẫy đuôi thì ở Nhật Bản sẽ xảy ra động đất. Còn “yêu thạch” trấn giữ sức mạnh của “giun đất” trong phim lại lấy cảm hứng từ những hòn đá thần kaname-ishi mà du khách sẽ bắt gặp tại một số ngôi đền của Nhật Bản. Tôi lấy làm thích thú khi tác giả có thể kết hợp hài hòa những yếu tố thuộc về truyền thống vào câu chuyện hiện đại để mang đến cho tác phẩm các hình ảnh biểu tượng tuyệt vời.”
Tuyến nhân vật phụ như dì Tamaki, chú mèo Daijin hay những người dân Nhật Bản mà Suzume gặp trên hành trình đều để lại điểm nhấn. Họ có câu chuyện nền được xây dựng chi tiết, không chỉ xuất hiện như những bước đệm để phát triển mạch phim.
Đạo diễn Shinkai nói: “Sức mạnh lớn nhất của sản phẩm nghệ thuật giải trí là khả năng khơi dậy sự đồng cảm từ mọi người. Trong lĩnh vực này, bất kể thế giới mà bạn miêu tả có khác xa với hiện thực đến mức nào, thì mọi người cũng sẽ dần yêu mến các nhân vật đó và thoải mái thưởng thức như thể chính họ đang sống trong câu chuyện ấy vậy.”
Đối với Nichole Sakura, việc nhận lời hợp tác lần này đã mang đến cho cô nhiều trải nghiệm độc đáo. Là người Mỹ gốc Nhật, danh tiếng của nữ diễn viên gắn liền với các vai diễn trong Shameless, Superstore, Robot Chicken, Star Wars: Vision… Khi được xem bộ phim với tư cách là một người hâm mộ đích thực, cô đã thực sự sống trong hoàn cảnh đó, khung cảnh đó, gặp gỡ những con người đó để nhập tâm hoàn hảo vào nhân vật Suzume.
Sakura chia sẻ: “Sau khi xem bản gốc của bộ phim bằng tiếng Nhật, tôi đã khóc rất nhiều. Tôi hy vọng khán giả cũng cảm nhận được những cảm xúc mãnh liệt mà bộ phim này mang lại. Vì vậy, khi lòng tiếng cho Suzume, tôi tập trung vào những cảm giác mà nữ sinh trung học này đã trải qua: niềm hạnh phúc, nỗi sợ hãi và cả tột cùng đau đớn khi mất đi người thân yêu nhất.
Trong phim, nhân vật Suzume có hoàn cảnh khá đặc biệt. Cô mất mẹ trong một trận động đất lớn ở phía Đông Nhật Bản và sau đó được người dì nhận về nuôi nấng. Tuy sống chung dưới một mái nhà nhưng cả hai đều khó khăn trong việc tìm kiếm sự kết nối. Dì yêu thương Suzume, nhưng cách yêu thương có phần bảo bọc quá mức ấy khiến cô bé 17 tuổi cảm thấy ngộp thở. Đỉnh điểm là khi cả hai bộc phát những nỗi niềm đã kìm nén từ lâu và tranh cãi nảy lửa về cái chết của mẹ Suzume đã ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống mỗi người.
Sakura giải thích: “Mẹ tôi là người Nhật Bản, tôi lớn lên ở đây nên khá thông thạo tiếng Nhật. Nhưng cũng giống như các ngôn ngữ khác, không phải lúc nào bạn cũng có thể dịch chính xác ý nghĩa của câu đó. Có rất nhiều cụm từ lẫn sắc thái nhỏ mà chỉ người bản xứ mới thực sự nắm bắt được, nên đó là thách thức lớn trong việc dịch nghĩa một bộ phim.”
Cô nói tiếp: “Mối quan hệ giữa Suzume và người dì của mình theo tôi đánh giá là vô cùng phức tạp. Bởi nó giằng xé giữa tình yêu thương và sự hy sinh. Tôi cảm thấy khá may mắn khi hiểu được ngôn ngữ gốc, chính nó đã giúp ích rất nhiều để tôi diễn tả trọn vẹn những cảm xúc chực chờ vỡ òa giữa cả hai.”
Trong khi nhiều người tập trung vào mối quan hệ giữa Suzume và Sota (nam chính), thì Sakura lại cảm thấy hoàn toàn bị thuyết phục bởi mối quan hệ dì – cháu trong tác phẩm của đạo diễn Shinkai, bởi lẽ nó phản ánh một phần trong văn hóa gia đình ở Nhật, khiến Suzume trở thành câu chuyện như Shinkai mong muốn, rằng: Chỉ có thể được kể Nhật Bản.
“Mối quan hệ giữa hai dì cháu thực sự thu hút tôi, cảm giác hy sinh vì danh dự, sự tôn trọng lẫn nhau, khao khát tình yêu để tìm kiếm niềm vui cho bản thân… là những điều không thể thiếu trong văn hóa Nhật Bản” – Diễn viên lồng tiếng Sakura nói. “Đó là một trong số những lý do tại sao mẹ tôi đến Mỹ. Nền văn hóa Nhật Bản, đặc biệt là đối với thế hệ mẹ tôi luôn kỳ vọng con người làm những điều xã hội mong đợi và tuân theo các quy tắc nghiêm ngặt. Nó có thể đẹp, nhưng cũng khiến những người khao khát sự tự do như mẹ tôi cảm thấy gò bó.”
Ngoài việc nhìn thấy dáng dấp người mẹ của mình trong bộ phim Suzume, Sakura còn tham gia viết kịch bản lồng tiếng Anh cho bộ phim. Cô cho biết: “Bill Millsap (Đạo diễn lồng tiếng) không nói được tiếng Nhật vì vậy tôi nghĩ mình có thể làm điều gì đó để bản dịch tiếng Anh sát nhất với bản gốc tiếng Nhật. Chúng tôi đã có một bản dịch thực sự sát với tinh thần bộ phim và tôi rất tự hào về điều đó.”
Sakura còn nhấn mạnh thêm: “Thức ăn là một phần quan trọng của văn hóa Châu Á. Ở Nhật Bản, không phải lúc nào mọi người cũng nói “I love you” hoặc thể hiện tình cảm bằng lời nói. Nhưng thức ăn lại là cách để họ thể hiện sự quan tâm và tình yêu dành cho bạn. Thật thú vị khi khán giả có thể nhìn thấy điều đó trong bộ phim này, trong những khoảnh khắc các nhân vật chia sẻ bữa ăn và mỗi món ăn đều được làm rất cẩn thận. Tôi yêu tất cả các yếu tố văn hóa được cài cắm đầy thuần thục trong bộ phim.”
Vẫn luôn như vậy, những bộ phim do Shinkai Makoto làm đạo diễn, dẫu về lứa tuổi trưởng thành hay thanh thiếu niên, ai cũng đều đơn độc. Nỗi khủng hoảng của người trưởng thành không tìm được chỗ đứng, nỗi cô đơn của người trẻ tuổi không tìm thấy tiếng nói chung, những mất mát trong quá khứ khiến người ta thu mình vào chiếc vỏ cô độc.
Con người ôm trọn đau đớn trong lòng tới mức khắc kỷ, cho tới ngày cảm xúc không thể dồn nén nữa và vỡ tung ra. Như cách Suzume gặp gỡ rồi đem lòng yêu Souta, như cách dì Tamaki quan tâm tới đứa cháu gái bé bỏng, như cách bé mèo Daijin vì Suzume mà làm tất cả mọi thứ chỉ vì bé “cô đơn”…
Với “Suzume”, đạo diễn Shinkai một lần nữa tái khẳng định, dù người ta gọi ông là “phù thủy nỗi buồn” vì toàn làm phim về chia ly, thảm họa nhưng điều ông hướng tới vẫn mãi là tình yêu, là mối liên kết giữa con người với con người dù khác biệt thế hệ hay cách trở về mặt không gian, thời gian đôi khi khiến chúng ta khó mở lòng.
Lấy cảm hứng từ sự kiện có thật và các chi tiết rất đặc trưng của văn hóa lịch sử Nhật Bản, “Suzume” dẫu chưa thể chiều lòng tất thảy khán giả về mặt này hay mặt khác nhưng vẫn là bộ phim rất xứng đáng để bạn dành 2 tiếng đồng hồ thưởng thức trọn vẹn, đồng thời hiểu hơn về tấm lòng trước sau như một của đạo diễn Shinkai Makoto: Dùng điện ảnh để chuyển tải tình cảm cùng dòng chảy văn hóa xứ Phù Tang tới mọi người.
